Kleszcze to pasożyty powszechnie występujące na świecie. Różnorodność gatunków i umiejętność dostosowania się tych pajęczaków do różnych warunków atmosferycznych czyni z kleszczy bardzo groźnych przeciwników. Niegdyś mówiono, że kleszcze występują jedynie w ciepłe letnie dni, a w zimie nie trzeba się ich obawiać. Niestety, z czasem bardzo uodporniły się one nawet na znaczny mróz, co sprawia, że zagrażać nam mogą już cały rok. Są nosicielami wielu chorób, w tym także śmiertelnych, takich jak np. kleszczowe zapalenie mózgu.
Jakie gatunki kleszczy występują w Polsce
Kleszcz pospolity (Ixodes ricinus)
Ixodes ricinus, inaczej zwany także kleszczem pospolitym, jest najczęstszym gatunkiem kleszcza w Europie i Polsce. Żyje zarówno w lasach mieszanych, jak i liściastych. Jego aktywność jeszcze do niedawna przypadała na miesiące od kwietnia do listopada, ale ze względu na ocieplający się klimat i dość ciepłe zimy, obecnie można go spotkać cały rok. Wielkość kleszcza z gatunku Ixodes ricinus oscyluje w granicach 4 mm długości u samic i około 2,5 mm długości u samców. Samice jednak podczas żerowania na żywicielu mogą osiągnąć długość aż do 2 cm. Odwłok kleszcza pospolitego jest pomarańczowo-brązowy, a główka czarna. Jego okres żerowania wynosi około 14 dni, po tym czasie pajęczak odczepia się od skóry gospodarza. Kleszcze z tego gatunku są niezwykle niebezpieczne dla żywicieli, ponieważ przenoszą wiele chorób, w tym między innymi: anaplazmozę, boreliozę czy odkleszczowe zapalenie mózgu.
Obrzeżek gołębień zwany również obrzeżkiem gołębim (Argas reflexus)
Argas reflexus jest inaczej zwany obrzeżkiem gołębim, ponieważ jego głównym żywicielem jest gołąb. Kleszcze z tego gatunku żyją głównie w okolicach lęgowisk i ptasich gniazd, ich cechą charakterystyczną jest nietypowy wygląd – jajowaty korpus w kolorze cielistobrązowym zdobią liczne, ciemne plamy. Ugryzienia bywają bardzo bolesne i często wywołują reakcje alergiczne.
Kleszcz z gatunku Ixodes ricinus
Kleszcze te bytują najczęściej na łąkach. Różnią się znacznie wyglądem od kleszczy z gatunku Ixodes ricinus, gdyż ich odwłok jest w kolorze jasnobrązowym z ciemniejszymi plamkami. Często z powodu wyglądu nazywane są kleszczami ozdobnymi. Dermacentor reticulatus są niezwykle niebezpieczne dla psów, ponieważ przenoszą one drobnoustroje odpowiedzialne za rozwój psiej babeszjozy.
Kleszcz z gatunku Rhipicephalus sanguineus , oznaczony jako domena publiczna, szczegóły na Wikimedia Commons
Kleszcz z gatunku Rhipicephalus sanguineus
Rhipicephalus sanguineus jest dość popularnym kleszczem żyjącym w Polsce. Chociaż jego populacja nie jest tak liczna jak innych gatunków, to jest on niezwykle niebezpieczny ponieważ jako jedyny potrafi zbudować swoją kolonię w zamkniętych pomieszczeniach i dzięki temu przeżyć latami w ludzkich domostwach. Niestety, podobnie jak inne gatunki, jest także nosicielem drobnoustrojów, które mogą wywoływać choroby takie jak: borelioza czy babeszjoza.
Jak wygląda larwa kleszcza
Larwy kleszcza różnią się wyglądem, w zależności od gatunku. W tym stadium pajęczak przypomina dorosłą postać kleszcza, ale jest to jego zmniejszona wersja, o wymiarach rzędu ułamka milimetra. Jedyną różnicą jest kolor odwłoka, który najczęściej bywa przeźroczysty lub brązowy. Kleszcze w stadium larwalnym bytują w ściółce leśnej, na trawie oraz w krzewach. Są one tak samo niebezpieczne jak postacie dorosłe, ponieważ mogą również przenosić choroby. Larwa pobiera krew z żywiciela przez około 5 dni, po tym czasie opuszcza żywiciela i przekształca się w następne stadium – nimfę.
Jak wygląda nimfa kleszcza?
Nimfa kleszcza jest większa od larwy. Długość jej ciała wynosi około 0,5 mm, w związku z czym pod względem wymiarów przypomina główkę od szpilki. Głównymi żywicielami nimfy są ssaki, ludzie oraz ptaki. Kleszcz będący w tym stadium prowadzi podobny tryb jak larwa – żeruje około 5 dni, po czym opuszcza żywiciela. Przekształcenie się do postaci dorosłego osobnika trwa dłużej niż w przypadku metamorfozy larwy w nimfę.
Jak wygląda dorosły kleszcz?
Kleszcz to pajęczak, należący do rzędu roztoczy. W zależności od gatunku może osiągać od 1,5 cm do nawet 3 cm długości (wymiary kleszczy zwiększają się nawet kilkukrotnie po najedzeniu). Ciało dorosłych postaci tych pasożytów jest owalne i nieco spłaszczone, a ich narząd gębowy, tzw. hypostom ma kształt ryjka wyposażonego w liczne szczękoczułki. To właśnie z jego pomocą kleszcz przyczepia się do skóry żywiciela, by następnie pobrać od niego krew oraz płyny ustrojowe.
Jak wyglądają kleszcze u zwierząt?
Kleszcze wybierają na swoich żywicieli najczęściej zwierzęta. Wynika to z faktu, że mają one wyższą temperaturę ciała niż ludzie. Istotne czynniki, na które reagują kleszcze podczas poszukiwania pokarmu to także: wzrost stężenie dwutlenku węgla w powietrzu, wibracje otoczenia oraz zapachy.
Jak wygląda kleszcz wbity w ciało człowieka?
Kleszcz jest bardzo niebezpiecznym pasożytem, ponieważ nie zawsze zdajemy sobie sprawę z tego, że jesteśmy jego żywicielem. W szczególności najmniejsze stadium kleszcza, czyli larwa, jest tak mikroskopijnych rozmiarów, że wiele osób myli je z pieprzykami bądź niewielkimi brodawkami. Kleszcz wbity w ciało człowieka w postaci larwy wygląda jak czarna kropka. Dopiero po dokładnym przyjrzeniu się można dostrzec jego odnóża. Ponad połowa osób, które zachorowały na choroby odkleszczowe, w tym boreliozę, twierdzi, że nigdy nie doszło do pogryzienia przez kleszcza. Wynika to z faktu, iż kleszcz podczas ugryzienia wpuszcza w ciało żywiciela substancję znieczulającą. Jak wygląda kleszcz po 24 godzinach? Po dobie kleszcz wbity w skórę potrafi znacząco powiększyć swoje rozmiary, przez co łatwiej go dostrzec. Niestety, z każdą godziną i każdą dobą wzrasta ryzyko zakażenia od wpitego kleszcza, dlatego warto pamiętać o tym, żeby jak najszybciej usunąć go w bezpieczny sposób ze skóry.
Jak bezpiecznie wyciągnąć kleszcza?
Niegdyś istniało przekonanie, że aby wyciągnąć kleszcza, należy posmarować go czymś tłustym i następnie wykręcić. Badania naukowe dowiodły jednak, że posmarowanie kleszcza masłem lub oliwą powoduje u niego wymioty, co wiąże się z ogromnym niebezpieczeństwem. Razem z wymiotami kleszcz może wpuścić do organizmu żywiciela drobnoustroje, które powodują choroby takie jak borelioza lub odkleszczowe zapalenie mózgu. Dlatego nie należy tego robić.
Aby prawidłowo pozbyć się kleszcza, należy użyć kleszczołapek, specjalnych pętelek do wyciągania kleszczy lub zwykłej pęsety. Najlepiej chwycić pajęczaka w miejscu, w którym jego tułów łączy się z odwłokiem. Należy wtedy zachować szczególną ostrożność, by część kleszcza nie została w ciele. Następnie, trzymając pęsetę lub pętelkę prostopadle do skóry, należy wykonać obrót o 90º i płynnym ruchem wyciągnąć pasożyta. Bardzo ważną czynnością po wyciągnięciu kleszcza jest odpowiednie zdezynfekowanie skóry i dalsza obserwacja. Jeśli po jakimś czasie na ciele wystąpi rumień lub silne zaczerwienienie, najlepiej skontaktować się od razu z lekarzem rodzinnym. W takich sytuacjach najczęściej potrzebny jest antybiotyk oraz wykonanie badania na choroby odkleszczowe.
Jakie choroby przenoszą kleszcze?
Kleszcze przenoszą wiele chorób, zarówno bakteryjnych, jak i wirusowych.
Borelioza (inaczej krętkowica kleszczowa lub choroba z Lyme) – to najbardziej znana choroba odkleszczowa. Borelioza należy do chorób wieloukładowych, zakaźnych, jest wywoływana przez krętki z rodzaju Borrelia. Schorzenie przebiega etapowo, oznaką pierwszego stadium jest rumień wędrujący na skórze. Charakterystyczne zaczerwienienie w kolistym kształcie z jaśniejszym środkiem po ugryzieniu kleszcza to pewny objaw tego, że pajęczak przekazał nam boreliozę.
Kleszczowe Zapalenie Mózgu KZM – chorobę wywołuje wirus KZM. Objawia się ona zapaleniem opon mózgowo-rdzeniowych lub zapaleniem mózgu i może być śmiertelna. Obecnie brak leku na kleszczowe zapalenie mózgu, jedyną skuteczną metodą ochrony przed wirusem KZM jest szczepienie. Najczęstsze objawy kleszczowego zapalenia mózgu to gorączka oraz ból mięśni, w pierwszej fazie symptomy przypominają dolegliwości, jakie towarzyszą grypie. Z czasem pojawiają się dodatkowe oznaki, takie jak: silne bóle głowy, sztywność karku, napady padaczkowe oraz utraty świadomości.
Babeszjoza – choroba jest wywoływana przez pierwotniaki z rodzaju Babesia. Drobnoustrój zagnieżdża się w krwinkach czerwonych i następnie w nich namnaża, powodując hemolizę – czyli rozpad krwinek czerwonych. Najczęstsze objawy babeszjozy to: osłabienie, bóle mięśni, dreszcze, bóle głowy oraz kaszel. Diagnoza opiera się na specjalnych testach wykonywanych z krwi, natomiast leczenie polega na podawaniu antybiotyków oraz leków przeciwpierwotniakowych.
Anaplazmoza – choroba jest wywoływana przez Gram-ujemne bakterie z gatunku Anaplasma phagocytophilum, które osiedlają się w szpiku kostnym, a dokładniej w neutrofilach. U większości zarażonych anaplazmoza przebiega bezobjawowo lub daje niecharakterystyczne symptomy, takie jak: wysoka temperatura, osłabienie, bóle stawów i mięśni. Nieleczone schorzenie może być śmiertelne, ponieważ w jego przebiegu dochodzi do wykrzepiania wewnątrznaczyniowego i zablokowania przepływu krwi. W efekcie może dojść do niewydolności wielonarządowej i zgonu.
Jak chronić się przed ukąszeniem kleszcza?
Jest wiele skutecznych metod zapobiegania ukąszeniom kleszczy, żadna z nich nie daje jednak 100% ochrony przed chorobami przenoszonymi przez kleszcze. O co trzeba zadbać, aby zabezpieczyć się przed ugryzieniem kleszcza? Poniżej kilka wskazówek.
Noszenie długich spodni oraz butów wszędzie tam, gdzie mogą żerować kleszcze: w wysokich trawach, w okolicy krzewów, na terenie lasów liściastych i mieszanych. Warto w tym miejscu zaznaczyć, że kleszcze nie skaczą z drzew na swoje ofiary. Czekają na żywiciela np.: w trawie i przyczepiają się skóry, ubrania lub sierści. Następnie szukają odpowiedniego miejsca na żerowanie. Zwykle są to miejsca ciepłe i wilgotne, takie jak pachy, wgłębienia pod kolanami czy też skóra na głowie.
Noszenie nakryć głowy w lesie oraz parku.
Stosowanie preparatów odstraszających podczas wycieczek w miejsca, w których mogą żerować kleszcze (lasy, łąki, parki).
Dokładne oglądanie swojego ciała oraz obserwacja zwierząt domowych (psów, kotów) po przyjściu ze spaceru.
Wykonanie badania kleszcza umożliwia wczesne wykrycie możliwości zakażenia lub jego wykluczenie. Więcej na temat kosztów badania kleszcza przeczytasz tutaj.
Źródła:
- https://nysipm.cornell.edu/whats-bugging-you/ticks/what-do-ticks-look/
- Górski P et al. Obrzeżki (Argas spp.) – roztocze związane z ptakami, groźne takze dla udomowionych ssaków i człowieka. Życie weterynaryjne 91 (11) (2016)
- https://www.ecdc.europa.eu/en/disease-vectors/facts/tick-factsheets/ixodes-ricinus
- https://www.researchgate.net/publication/328596655_Prevalence_of_Borrelia_Burgdorferi_Sensu_Lato_in_Ticks_from_the_Ternopil_Region_in_Ukraine
- http://insectlopedia.com/what-happens-when-tick-bites-you/
Wszystkie treści na stronie zbadajkleszcza.pl są tworzone i publikowane online wyłącznie w celach informacyjnych. Nie mogą zastępować profesjonalnej porady medycznej i nie należy traktować jej jako porady zdrowotnej lub osobistej.
- Czym są nimfy kleszcza? Jak wyglądają? Czy są groźne? - 4 lutego 2022
- JAK WYGLĄDA KLESZCZ? JAK WYGLĄDA KLESZCZ WBITY W SKÓRĘ? - 24 stycznia 2022
- Kleszcze u człowieka – Objawy ukąszenia, jak postępować? - 2 stycznia 2022
