W wyniku ukąszenia przez kleszcza może dojść do zakażenie chorobami odkleszczowymi, z których najpowszechniej znane to borelioza oraz kleszczowe zapalenie mózgu. Dochodzą do tego inne choroby, mniej znane takie jak babeszjoza, anaplazmoza czy bartoneloza. Sprawdź jak wygląda ślad po ugryzieniu kleszcza oraz jakie mogą wystąpić inne objawy po ukąszeniu.
Ukąszenia przez kleszcze – dlaczego są niebezpieczne?
Wcięcia się kleszcza w naszą skórę z reguły nie zauważamy – dowiadujemy się o nim dopiero wówczas, gdy znajdujemy niepożądanego krwiopijcę przytwierdzonego już do naszego ciała, a nawet opitego już nieco krwią. I nic w tym dziwnego – ślina kleszcza zawiera substancję działającą jako miejscowy środek znieczulający, w związku z czym ukłucie kleszcza jest bezbolesne, a sam pasożyt, zanim zostanie zauważony przez człowieka, ma zazwyczaj czas na porządne przytwierdzenie się do skóry żywiciela. Pożywiający się kleszcz wstrzykuje w skórę żywiciela swoją ślinę, w której obecna jest również substancja zapobiegająca krzepnięciu krwi, a co za tym idzie, kleszcz ma przez cały czas pożywiania się w danym miejscu dostęp do świeżej, płynnej krwi żywiciela.
Mówiąc o niebezpieczeństwie wiążącym się z ukąszeniami przez kleszcze, mamy na myśli przede wszystkim fakt, iż organizmy te stanowią rezerwuar wielu patogenów – w tym takich, które są groźne dla ludzi i/lub zwierząt. Po wpiciu się w skórę, kleszcz może wraz ze swoją śliną wprowadzić do organizmu żywiciela potencjalnie niebezpieczne drobnoustroje chorobotwórcze – bakterie oraz wirusy. Do tzw. chorób odkleszczowych, czyli rozwijających się z patogenów przekazywanych przez kleszcze, zaliczamy m.in.:
- boreliozę (chorobę z Lyme)
- babeszjozę
- bartonellozę
- kleszczowe zapalenie mózgu (KZM)
- anaplazmozę
Borelioza – najczęstsza choroba odkleszczowa
Borelioza jest najczęściej diagnozowaną chorobą odkleszczową. Jej pierwszym i bardzo charakterystycznym objawem jest tzw. rumień wędrujący. Wraz z babeszjozą, bartonellozą oraz anaplazmozą, borelioza należy do chorób wywoływanych przez bakterie. Wyjątkiem wśród wymienionych chorób odkleszczowych jest kleszczowe zapalenie mózgu, którego czynnikiem etiologicznym jest wirus KZM. Choroby te łączy ostry, z reguły gorączkowy przebieg. Rozpoznane zbyt późno lub nieleczone powodują szereg groźnych powikłań – od przewlekłego zmęczenia i problemów ze snem do porażenia nerwów ruchowych.
Babeszjoza – niebezpieczna u ludzi i zwierząt
Babeszjoza jest chorobą, która może być niebezpieczna zarówno dla ludzi jak i zwierząt. U zwierząt choroba cechuje się objawami przypominającymi u ludzi przebieg malarii, z związku z czym bywa nazywana „psią malarią”. Bakterie wywołujące babeszjozę niszczą czerwone krwinki zwierzęcia, co może prowadzić do jego śmierci.
Jak usunąć kleszcza?
Jeśli znajdziemy wpitego już w skórę kleszcza, należy niezwłocznie go usunąć. Można to zrobić samodzielnie lub z pomocą bliskiej osoby – choć wymaga to stanowczości i odrobiny wiedzy, nie jest to trudne. Pasożyta nie należy niczym polewać ani smarować. Warto mieć do dyspozycji narzędzie do usuwania kleszczy (można je kupić w aptece), lecz w nagłych przypadkach wystarczy pęseta lub drobne szczypce. Narzędzie musi być zdezynfekowane. Kleszcza należy chwycić jak najbliżej skóry i zdecydowanie wyciągnąć – jednym pociągnięciem, bez przekręcania czy wyciskania. Miejsce po kleszczu należy zdezynfekować i obserwować przez kilka dni. W razie wystąpienia rumienia lub innych niepokojących objawów należy bezwzględnie skonsultować się z lekarzem.
Jak wygląda ślad po ukąszeniu przez kleszcza
W następstwie ukąszenia przez kleszcza, a następnie jego usunięcia ze skóry może pozostać na skórze niewielki ślad. Miejsce jest najczęściej zaczerwienione oraz wywołuje świąd i pieczenie. Może pojawić się także obrzęk.
Należy odróżnić zaczerwienienie, które występuje prawie zawsze po usunięciu kleszcza ze skóry od rumienia wędrującego, który pojawia się zazwyczaj po ponad 7 dniach od ukąszenia przez kleszcza.
Rumień stosunkowo często bywa mylony z reakcją alergiczną, która może objawić się w formie odczynu po wyciagnięciu kleszcza. Między rumieniem a odczynem alergicznym występują jednak istotne różnice:
Odczyn alergiczny:
- pojawia się bezpośrednio po usunięciu kleszcza ze skóry
- obwódka odczynu zwykle nie przekracza 5 cm średnicy
- ma tendencję do dosyć szybkiego zanikania
- często w miejscu ukąszenia występuje świąd
Rumień wędrujący:
- pojawia się dopiero po kilku dniach, najczęściej po 7-14 dniach od ukąszenia
- powiększa się ponad średnicę 5 cm
- ma charakterystyczny wygląd przypominający tarczę strzelniczą w środku której znajduje się czerwona plamka wokół której znajduje się czerwona obręcz
- charakterystyczne jest „wędrowanie” rumienia po różnych miejscach na skórze
- mogą dochodzić również gorączka i objawy grypopodobne
Trochę biologii – o kleszczach słów kilka
Z punktu widzenia biologicznej taksonomii, kleszcze zaliczane są do pajęczaków – wraz ze skorpionami, pająkami czy roztoczami. Tak jak pająki, dorosłe kleszcze oraz osobniki w stadium nimfalnym posiadają 8 par odnóży krocznych. Wyjątek stanowią larwy, najmniejsze spośród wymienionych stadiów rozwojowych, które mają 6 par odnóży.
Kleszcze to organizmy kosmopolityczne, rozprzestrzenione niemal na całej Ziemi. Najliczniej występują w rejonach tropikalnych i subtropikalnych. W Europie występuje około 70 gatunków kleszczy, natomiast w Polsce – 19. W naszym kraju najczęściej spotykanym i najczęściej atakującym ludzi gatunkiem jest kleszcz pospolity (Ixodes ricinus), rezydujący głównie w lasach, parkach i ogrodach. Znacznie rozprzestrzeniony w Polsce, przede wszystkim na obszarach trawiastych i podmokłych oraz terenach brzegowych, jest również kleszcz łąkowy (Dermacentor reticulatus) – stosunkowo rzadko jednak atakuje on ludzi, częściej wybierając na żywicieli domowe oraz dzikie zwierzęta.
Kleszcze są hematofagami – oznacza to, że żywią się krwią zwierząt, na których ciele czasowo pasożytują. Jako wyspecjalizowane ektopasożyty (pasożyty zewnętrzne), kleszcze dysponują wysoce rozwiniętym aparatem gębowym, przystosowanym na drodze ewolucji do pożywiania się krwią zwierząt i ludzi. W skład aparatu gębowego wchodzą chelicery, umożliwiające kleszczowi nacięcie skóry żywiciela, oraz hypostom, czyli ryjek tworzący otwór w ukrwionej tkance. Kleszcz zatem wcina się w skórę swojego żywiciela, mocno się do niej przytwierdza przy pomocy licznych kolców, w które dodatkowo wyposażony jest jego aparat gębowy, i zasysa krew. W przeciwieństwie do np. komarów, pożywia się długo – co najmniej kilka godzin, a nawet kilka dni, przynajmniej do czasu jego wykrycia i usunięcia. Niewykryty kleszcz może pożywiać się krwią swojego żywiciela nawet do 15 dni.
Sezon na kleszcze – kiedy wypada?
Kleszcze preferują ciepło oraz wilgoć. Stają się aktywne, gdy temperatura powietrza osiąga 5-7°C, natomiast wraz z nastąpieniem przymrozków (poniżej 4°C) chowają się w ściółce i hibernują – przesypiają niekorzystne warunki termiczne. Szczyt aktywności kleszczy przypada na okres maja i czerwca oraz jesienią – we wrześniu i październiku. Jeszcze kilka lat temu w kontekście „sezonu kleszczowego” mówiło się ogólnie o okresie od maja do listopada. Zmieniło się to jednak w związku z występowaniem w ostatnich latach łagodnych zim. Jeśli zima nie jest dostatecznie mroźna, kleszcze mogą budzić się do życia już w lutym, a nawet w styczniu – i już wtedy stanowić zagrożenie dla nas oraz naszych czworonożnych przyjaciół.
Jak chronić się przed kleszczami?
Boreliozę i pozostałe bakteryjne choroby odkleszczowe można skutecznie leczyć antybiotykami, jednak nie istnieje obecnie szczepionka, która chroniłaby przed zachorowaniem. Z kolei w przypadku kleszczowego zapalenia mózgu sytuacja przedstawia się odwrotnie – dostępna jest skuteczna szczepionka przeciwko wirusowi KZM, jednak jeśli już dotknie nas choroba, leczenie nie ma żadnego zastosowania. Walka współczesnej medycyny z tymi chorobami jest zatem tylko częściowo skuteczna. Warto wobec tego zawczasu chronić siebie i swoich bliskich przed ukąszeniami kleszczy.
Jakich zasad warto przestrzegać, by minimalizować ryzyko ukąszenia przez kleszcza?
- Unikaj zarośli i wysokich traw – nie tylko w lesie, lecz również w parkach czy na łąkach.
- Na wyprawy na łono natury, np. do lasu, zakładaj długie nogawki i rękawy. Możesz dodatkowo włożyć nogawki do skarpetek. Wybierz również wyższe buty zasłaniające kostki – dobrym wyborem będą chociażby kalosze.
- Wybieraj jasne ubrania, na których szybciej dostrzeżesz kleszcze – dzięki temu może udać Ci się strzepnąć niechcianych krwiopijców zanim jeszcze wpiją się w Twoją skórę.
- Używaj środków odstraszających owady i kleszcze – np. w formie sprayu – i dokładaj substancji w razie potrzeby, w ciągu dłuższych wypraw.
- Dokładnie obejrzyj całe ciało po wyprawie na łono natury. Zwróć szczególną uwagę na newralgiczne punkty, takie jak pachy, pachwiny, zgięcia kolan i łokci, szyja oraz przestrzeń za uszami.
Chroń również swoich czworonożnych przyjaciół! Wybierz środki przeciw kleszczom w formie kropli, tabletek, sprayu lub specjalnej obroży. Niektóre z nich odstraszają kleszcze, a inne powodują, że wpity w skórę kleszcz usycha i umiera, co zmniejsza ryzyko wystąpienia u zwierzęcia choroby odkleszczowej.
