Kleszcz u dziecka – co robić?
Wiele osób zadaje sobie pytanie, co robić w przypadku wystąpienia ukąszenia kleszcza u dziecka, szczególnie kleszcza u niemowlaka. Ugryzienie kleszcza może prowadzić do wielu chorób w tym boreliozy, babeszjozy, anaplazmozy oraz kleszczowego zapalenia mózgu. Niezwykle istotna jest zatem odpowiednia świadomość ryzyka oraz znajomość zasad właściwego postępowania w przypadku stwierdzenia ukąszenia. Ważne jest również zachowanie spokoju, bowiem rozważne, mądre i spokojne działanie znacząco obniża ryzyko zachorowania na choroby przenoszone przez kleszcze.
Kleszcz u dziecka lub dorosłego może zostać zauważony dopiero po kilku dniach od ukąszenia, co istotnie zwiększa ryzyko zakażenia. Bardzo istotne jest, żeby jak najszybciej, ale co równie ważne, bezpiecznie wyciągnąć kleszcza. Ukąszenie kleszcza u dziecka może wywołać szereg chorób w szczególności: boreliozę, wirusowe zapalenie mózgu, babeszjozę, anaplazmozę czy bartonelozę. Przed zachorowaniem na wirusowe zapalenie mózgu skutecznie chroni szczepienie, natomiast nadal nie wynaleziono szczepionki chroniącej człowieka przed zakażeniem boreliozą
Ugryzienie kleszcza u dziecka jest szczególnie niebezpieczne. Ponieważ system immunologiczny dziecka dopiero się kształtuje, choroby przenoszone przez kleszcze mogą mieć u niego bardzo ciężki przebieg.
Co należy zrobić, gdy znajdziemy kleszcza u dziecka?
Za każdym razem, gdy dziecko bawiło się na zewnątrz, na terenach trawiastych lub zalesionych, podczas cieplejszych miesięcy, należy obejrzeć jego skórę i sprawdzić, czy nie ma na niej kleszczy. Szczególnie uważnie trzeba przyjrzeć się następującym obszarom:
- kończyny dolne,
- pachwiny,
- pępek,
- szyja,
- włosy,
- uszy.
Jak wygląda kleszcz u dziecka?
Wygląd kleszcza różni się, w zależności od stadium rozwojowego, jak i tego, ile pajęczak wypił krwi. Pasożyt może przypominać strupek lub mały pieprzyk, jak również może przybrać formę, którą wszyscy z pewnością dobrze kojarzą – pękatego napojonego krwią kleszcza. Jeśli uda się znaleźć kleszcza, zanim pajęczak wbije się w skórę, znacznie minimalizowane jest ryzyko infekcji.
W celu wykluczenia możliwości zakażenia warto wykonać badanie kleszcza na obecność boreliozy i innych chorób odkleszczowych. Sprawdź cennik usługi w naszym laboratorium.
Zapobieganie ukąszeniom kleszczy u dzieci
Oto najważniejsze zasady zapobiegania chorobom odkleszczowym u dzieci:
- w przypadku spaceru po lesie lub terenach łąkowych, polach lub krzakach ubierz swoje dziecko w koszulę z długimi rękawami i długie spodnie,
- przypilnuj, aby dół spodni był wsunięty do butów i skarpet,
- spryskaj odzież dziecka środkiem odstraszającym kleszcze,
- skorzystaj z repelentów na skórę do odstraszania kleszczy,
- zadbaj o to, aby dziecko wzięło prysznic po powrocie ze spaceru,
- uważnie oglądaj skórę domowników po powrocie ze spaceru.
Kiedy należy zgłosić się z dzieckiem do lekarza?
W przypadku jakichkolwiek wątpliwości dotyczących zdrowia dziecka w związku z ukąszeniem przez kleszcza należy się zgłosić do lekarza. Co powinno wzbudzać niepokój? Oto lista szczególnych przypadków, kiedy należy zgłosić się z dzieckiem do lekarza po wykryciu u niego ukąszenia przez kleszcza:
- dziecko ma rumień, który najczęściej pojawia się w miejscu ukąszenia. Rumień jest jednoznacznym objawem boreliozy i wymaga wdrożenia leczenia,
- dziecko ma czerwone kropki na kostkach i nadgarstkach,
- dziecko ma objawy grypopodobne, w tym gorączkę, ból głowy, zmęczenie i wymioty,
- dziecko odczuwa bóle mięśni, stawów i / lub głowy
- kleszcz mógł pozostawać na skórze dłużej niż 24 godziny,
- wystąpiły trudności w usunięciu kleszcza,
- ukąszenie wygląda na zakażone – jest ciepłe, opuchnięte, ropne, czerwone lub bolesne.
Na co należy zwrócić szczególną uwagę w przypadku znalezienia kleszcza u dziecka?
1. Możliwość zaszczepienia przeciwko odkleszczowemu zapaleniu mózgu
Ze względu na ryzyko przenoszenia przez kleszcze wirusa wywołującego odkleszczowe zapalenie mózgu zaleca się, aby w rejonach wzmożonego występowania pajęczaków zaszczepić dziecko przeciwko tej chorobie.
2. Poziom świadomości osób w zakresie chorób odkleszczowych
Należy zwrócić uwagę na często niedostateczny poziom świadomości w zakresie chorób odkleszczowych u osób odpowiedzialnych za dzieci w placówkach publicznych – przedszkolanki oraz nauczycieli. Warto upewnić się, jaki jest poziom zrozumienia ryzyka przenoszenia chorób odkleszczowych przez kleszcze, a także, czy opiekun wyraża gotowość do jak najszybszego, bezpiecznego usunięcia kleszcza, jeśli dojdzie do ukąszenia.
Niestety, większość osób opiekujących się dziećmi w takich placówkach czeka na poinformowanie rodziców o ukąszeniu kleszcza do czasu odebrania dziecka z placówki. Część z nich nie podejmuje żadnych działań.
3. Czas od usunięcia kleszcza z ciała
Niezwykle istotne jest jak najszybsze wyciągnięcie kleszcza, najlepiej w ciągu kilku godzin po ukąszeniu. Należy mieć świadomość, że podstawową sprawą w zakresie zminimalizowania ryzyka zapadnięcia na boreliozę, jest jak najszybsze usunięcie kleszcza ze skóry dziecka. Bez wątpienia wskazane jest, aby nauczycielki i przedszkolanki zostały odpowiednio przeszkolone, aby potrafiły umiejętnie i szybko usunąć zauważonego kleszcza.
4. Diagnostyka boreliozy i odkleszczowego zapalenia mózgu (KZM) u dziecka
Statystycznie u dużej części dzieci pojawia się rumień wędrujący jako oznaka zakażenia boreliozą. Charakterystycznym symptomem jest także limfocytoma, zlokalizowana najczęściej na obszarze ucha lub okolic. Aż około 10% dzieci po ugryzieniu przez kleszcza choruje na zapalenie opon mózgowych, natomiast u około 10% pojawiają się objawy stawowe. Z tego powodu należy zwrócić szczególną uwagę na pozornie niewinne zapalenia stawów u dzieci o nieznanej etiologii.
Ponieważ zarówno rodzicom, jak i dzieciom niezwykle trudno połączyć ukąszenie kleszcza z konkretnymi objawami, wiele zależy od wiedzy i wyczucia lekarza. To on podejmuje decyzję o wysłaniu dziecka na badania w kierunku boreliozy.
Wskaźnikiem, który może potwierdzać chorobę, jest wysoki poziom IgG lub wielokrotnie większe miano wiązania IgG w teście immunologicznym Western Blot. Szacuje się, że tylko około 20-50% dzieci produkuje przeciwciała przeciwko boreliozie, dlatego często leczenie podejmuje się w przypadku wystąpienia charakterystycznych objawów, bez potwierdzenia w badaniach serologicznych.
Borelioza u dzieci – trudności diagnostyczne
Borelioza jest nazywana „wielkim imitatorem”, ponieważ objawy, które się łączą z zachorowaniem, są często mylone z innymi chorobami. Jest to problematyczne szczególnie u małych dzieci, które mają ograniczone możliwości komunikacji i nie potrafią powiedzieć, co dokładnie im dolega. Ważne jest, aby być wyczulonym na wszelkie podejrzane zachowania dziecka, które mogą wskazywać na złe samopoczucie.
W przypadku, gdy rumień nie wystąpił a dziecko skarży się na objawy mogące wskazywać na boreliozę, lekarze zalecają najczęściej testy immunoserologiczne. Niestety można je wykonać najwcześniej po ok. 4 tygodniach od zakażenia, a ponadto nie są one wystarczająco skuteczne, aby wykluczyć lub potwierdzić zachorowanie w 100%. W przypadku tego typu testów bardzo wysokie jest także prawdopodobieństwo uzyskania wyników fałszywie ujemnych oraz fałszywie dodatnich.
W Polsce najczęściej stosowanym testem służącym do wykrywania zakażenia boreliozą jest test ELISA (enzyme-linked immunosorbent assay). Badanie jest jednak bardzo kontrowersyjne, ponieważ nawet połowa z testów daje wyniki fałszywie dodatnie lub fałszywie ujemne. To, co czyni test ELISA tak popularnym, jest jego znacznie niższa cena w stosunku do testu Western-Blot, a także przyzwyczajenie lekarzy do jego stosowania. Dokładniejszą metodą badania jest wspomniana już metoda Western-Blot, jednak ze względu na trudności z jednoznaczną interpretacją wyników także i ten test nie pozwala na jednoznaczną odpowiedź odnośnie możliwości zakażenia.
Wyróżniamy trzy rodzaje postaci, które może przyjąć borelioza:
- a) wczesna zlokalizowana– zazwyczaj rozwija się w ciągu 8 tygodni od momentu ukąszenia przez zakażonego kleszcza. Jej cechą charakterystyczną jest rumień wędrujący. Objaw ten pojawia się jednak u zaledwie około 40% chorych. Dodatkowo dziecko może uskarżać się na objawy grypopodobne. Mogą się pojawić gorączka, bóle głowy oraz powiększone węzły chłonne.
- b) wczesna rozsiana– może pojawić się między 6. a 26. tygodniem od ukąszenia kleszcza. Do zespołu objawów dołączają się problemy neurologiczne, takie jak: zapalenie nerwu twarzowego, zapalenie mózgu oraz symptomy reumatologiczne, w szczególności zapalenie stawów.
- c) późna rozsiana– dotyczy osób chorujących dłużej niż 6 miesięcy. Do zespołu objawów spowodowanych przez ukąszenie kleszcza u dzieckadołączają: zanikowe zapalenie skóry, neuroborelioza objawiająca się zaburzeniem funkcji poznawczych i pamięci oraz trwałe uszkodzenie stawów.
Objawy, które może dawać borelioza u najmłodszych
Borelioza może dawać bardzo wiele objawów, które niezwykle trudno jest połączyć z prawdziwą przyczyną chorobową. Jedynym charakterystycznym objawem ukąszenia u dziecka jest rumień wędrujący.
Na boreliozę mogą wskazywać wszelkie trudne do wyjaśnienia objawy, takie jak: apatia, porażenie twarzy, bóle mięśni, gorączka, sztywność karku, częsty płacz bez szczególnego powodu, napięte ciemiączko czy też wysięki stawowe. Prócz tego mogą pojawiać się bóle głowy, bóle mięśniowe i brzucha, bóle pleców, chrypka, osłabienie, różnego rodzaju objawy neurologiczne, zaburzenia osobowości, zapalenie oczu, powiększenie węzłów chłonnych, wymioty i limfocytoma. Każdemu podejrzanemu objawowi po ukąszeniu kleszcza powinniśmy przyglądać się z uwagą – w przypadku jakiegokolwiek podejrzenia choroby należy zgłosić się do lekarza.
Jak wygląda rumień po kleszczu u dziecka?
Po usunięciu kleszcza ze skóry, w miejscu wkłucia zazwyczaj pojawia się zaczerwienienie. Zaczerwienienie to znika zazwyczaj bardzo szybko, w ciągu kilkudziesięciu godzin, jest ono spowodowane reakcją zapalną na substancje, które wstrzyknął kleszcz, bądź resztki kleszcza, które zostały w ciele. Jeżeli po około tygodniu pojawi się zaczerwienienie przypominające tarczę strzelniczą, której średnica przekracza 5 cm, a do tego znamię zmienia swój rozmiar oraz położenie, najprawdopodobniej mamy do czynienia z rumieniem wędrującym.
Wraz z rumieniem mogą pojawić się inne objawy, takie jak: uczucie rozbicia, zmęczenie czy gorączka. Ważne jest, aby na etapie rozpoznania rumienia wędrującego udać się do lekarza po antybiotyk. Czas trwania kuracji w większości przypadków wynosi około trzech tygodni, należy ją przeprowadzić do końca. Nie wolno odstawiać antybiotyku na własną rękę, nawet jeśli dolegliwości ustąpiły.
Wdrożenie leczenia antybiotykiem u dziecka ze stwierdzoną boreliozą
Kiedy lekarz wdraża leczenie antybiotykiem po ukąszeniu dziecka przez kleszcza? W przypadku stwierdzenia zakażenia boreliozą u dziecka, podobnie jak u dorosłego, lekarz podejmuje decyzję o wdrożeniu kuracji antybiotykowej. Według wskazań, zaleca się, aby podjąć to leczenie jak najszybciej po potwierdzeniu zakażenia, ponieważ znacząco ułatwia to zabicie bakterii i powrót do zdrowia. Im szybsze podjęcie leczenia, tym większe prawdopodobieństwo całkowitego wyleczenia.
W przypadku dzieci lekarze często decydują się na przepisanie antybiotyku w formie syropu, wynika to z trudności związanych z połykaniem tabletek. W zależności od wieku podaje się np. 50 do 75 mg amoksycyliny na kilogram masy ciała w trzech dawkach dziennie, przez okres od dwóch do trzech tygodni.
Lekiem, który jest często przepisywany przez lekarzy dla osób dorosłych, jest doksycyklina. Substancja ta może się jednak osadzać w kościach dzieci i wywoływać przebarwienia zębów. Z tej przyczyny zaleca się podejmowanie leczenia doksycykliną dopiero po ukończeniu przez dziecko 14 lat. W przypadku objawów neurologicznych może okazać się konieczne podawanie antybiotyków dożylnie. Więcej na temat antybiotykoterapii oraz jej oficjalnych zaleceń przy boreliozie przeczytasz w naszym artykule.
Jak długo kleszcz musi przebywać w skórze dziecka, aby doszło do zakażenia?
W niektórych źródłach nieprawidłowo zakłada się, że ryzyko zarażenia boreliozą pojawia się dopiero po 24 godzinach od momentu ugryzienia. Naukowcy z Instytutu Pasteura postanowili zweryfikować to twierdzenie. Badanie, które zostało przeprowadzone na ukąszonych przez kleszcze myszach, wykazało, że kleszcze mogą zakażać boreliozą w czasie krótszym niż 24 godziny. Czas ten uległ dodatkowemu skróceniu, jeśli były brane pod uwagę myszy ukąszone przez wczesną formę rozwojową kleszcza – nimfy kleszcza.
Badanie dowodzi, że bakteria Borrelia burgdorferi może być przenoszona, nawet jeśli kleszcz przebywał w skórze mniej niż 12 godzin, co często pojawia się jako czas graniczny w niektórych źródłach. Niemniej pamiętajmy o tym, że niezwykle istotne jest jak najszybsze usunięcie kleszcza ze skóry.
Nie tylko borelioza – koinfekcje
Koinfekcje to choroby, które, poza boreliozą, są przenoszone przez kleszcze. W przypadku zakażenia człowieka przez więcej niż jeden patogen, niezależnie czy są to patogeny odkleszczowe, czy współistniejące, trudno jest określić, co powoduje dominujące objawy. Wynika to z faktu, iż przebieg wielu chorób odkleszczowych jest podobny lub nawet identyczny. Z powodu braku charakterystycznych objawów dla poszczególnych jednostek chorobowych koinfekcji, ich diagnostyka jest niezwykle utrudniona.
Poniżej przykłady innych chorób, które przenoszone są przez kleszcze:
- babeszjoza,
- anaplazmoza,
- kleszczowe zapalenie mózgu,
- bartoneloza,
- toksoplazmoza.
Między innymi ze względu na możliwość występowania koinfekcji, warto po usunięciu kleszcza poddać go badaniu genetycznemu, aby wykluczyć ich występowanie.
Po ukąszeniu kleszcza u dziecka może rozwinąć się kleszczowe zapalenie mózgu (KZM)
Jedną z najgroźniejszych chorób przenoszonych przez kleszcza u dziecka i dorosłych jest kleszczowe zapalenie mózgu. W fazie pierwszej, w ciągu 7-14 dni od ukąszenia, pojawia się gorączka, której mogą towarzyszyć: ból głowy, kaszel, bóle mięśni, powiększenie węzłów chłonnych oraz biegunka.
Następnie występuje przerwa, po której następuje zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych. Choroba ta charakteryzuje się zaburzeniami świadomości i objawami uszkodzenia struktur mózgu, takimi jak zaburzenia orientacji, koncentracji i pamięci.
Zakażenie KZM często przebiega bezobjawowo. U niektórych dzieci i dorosłych mogą jednak wystąpić: oczopląs, drżenia kończyn i porażenia nerwów czaszkowych powodujące zaburzenia mowy i połykania. Choroba może powodować także zapalenie rdzenia kręgowego, którego objawem są niedowłady kończyn i zaburzenia czucia. W nielicznych, najcięższych przypadkach narastająca senność może przejść w śpiączkę, natomiast zaburzenia układu oddechowego oraz krążenia mogą się przyczynić do śmierci. Przewidzenie, u którego pacjenta choroba przyjmie groźniejszą postać, jest niemożliwe. W przypadku stwierdzenia zakażenia stosuje się leczenie objawowe.
1. Co robić po ukąszeniu kleszcza u dziecka?
Jak usunąć kleszcza u dziecka?
Kleszcza u dziecka można usunąć lassem, pesetą do usuwania kleszczy lub innymi służącymi do tego przyrządami. Jest to nieco utrudnione, kiedy kleszcz umiejscowił się w głowie dziecka. Kleszcza powinno się uchwycić jak najbliżej skóry, następnie można go wyciągnąć delikatnym, ale pewnym ruchem. W żadnym wypadku kleszcza u dziecka nie można wykręcać. Po wyciągnięciu kleszcza należy zdezynfekować ranę, trzeba także oczyścić ręce mydłem.
Urwany kleszcz przy usuwaniu
W wyniku nieumiejętnego wyciągania kleszcza w ciele dziecka mogą pozostać resztki pasożyta – głównie część głowowa. Jak usunąć resztki kleszcza z ciała dziecka? Można to zrobić delikatnie, podważając resztki kleszcza igłą. Jeśli jednak kleszcz jest umieszczony głęboko w skórze, warto zgłosić się do lekarza chirurga lub pediatry.
2. Co robić po ukąszeniu kleszcza u dziecka – profilaktyka
W przypadku kiedy dziecko przebywa w lesie lub na łące warto zaopatrzyć się w środki służące do odstraszania kleszczy. Ponadto w przypadku wycieczek do lasu warto ubrać dziecko w odzież z długimi rękawami oraz czapkę.
Bezpłatna rozmowa 7 dni w tygodniu: 8:00-22:00. Zadzwoń: +48 71 757 54 64
3. Co robić po ukąszeniu kleszcza u dziecka – badanie kleszcza jako metoda wykluczenia zakażenia
Dla dziecka ukąszenie kleszcza może być szczególnie groźne. Dlatego polecamy przeprowadzenie badania kleszcza na obecność chorób odkleszczowych, w tym w szczególności boreliozy.
Borelioza niewykryta wcześnie może przejść w stadium przewlekłe, które jest bardzo trudne w leczeniu.
źródło: Most Pamięci – youtube.com
Jak ustrzec dziecko przed kleszczami?
Na koniec kilka porad związanych z tym, jak ustrzec dziecko przed kleszczami. Oto i one:
1) Stwórz strefę wolną od kleszczy wokół domu
- regularnie strzyż trawnik wokół domu
Pierwszą zasadą tworzenia strefy wolnej od kleszczy jest posiadanie dobrze przystrzyżonego trawnika. Dobrze skoszone trawniki i regularnie strzyżona trawa zapobiegają tworzeniu się siedlisk kleszczy.
- wyeliminuj siedliska myszy, które często są rezerwuarem dla kleszczy
Kleszcze zarażają się boreliozą od myszy i szczurów, dlatego ważne jest, aby wyeliminować ich siedliska zlokalizowane wokół naszego podwórka.
- odgranicz strefę między trawnikiem a wyższą trawą lub zaroślami
2) Zasady ochrony przed kleszczami na świeżym powietrzu
- unikaj przebywania w gęsto zarośniętych obszarach leśnych lub po przebywaniu w takim miejscu dokładnie obejrzyj skórę dziecka, aby wykluczyć obecność kleszcza
- podczas wędrówek trzymaj się oznaczonych szlaków
- trzymaj dziecko z dala od przebywania w wysokiej trawie
- jeśli planujesz rodzinny spacer, w miarę możliwości trzymaj się środka ścieżek, z dala od wysokiej trawy, zarośli czy paproci
3) Zasady związane z noszeniem odzieży podczas spacerów w miejscach występowania kleszczy
- noszenie odzieży z długimi rękawami
- noszenie długich spodni wsuniętych w skarpetki i buty
- unikanie chodzenia boso lub noszenia sandałów i innych butów z odkrytymi stopami/palcami
4) Używanie środków odstraszających kleszcze
Skuteczne w celu zapobiegania ukąszeniom kleszczy są preparaty zawierające w swoim składzie DEET lub Permetrynę. Środkami tymi należy spryskać ubrania, zgodnie z zaleceniami producenta preparatu.
Wielu lekarzy uważa niektóre z preparatów, szczególnie zawierające DEET za niebezpieczne dla dzieci. Warto zatem skonsultować się z lekarzem lub farmaceutą przed ich użyciem. Niektórych z repelentów nie wolno stosować u dzieci poniżej 3 roku życia.
Jednym z powszechnie stosowanych pestycydów na kleszcze jest permetryna. Preparat ten nakłada się na odzież, a nie na skórę. Permetryna jest unikalną substancją chemiczną, ponieważ nie wymaga częstego ponownego stosowania. Repelent pozostaje związany z materiałem odzieży i wystarczy go ponownie użyć po kilku miesiącach.
DEET to powszechnie stosowany środek odstraszający kleszcze, który można bezpiecznie stosować na skórę u dorosłych i dzieci. DEET ma jednak ograniczone zastosowanie w przypadku dzieci w wieku od 3 do 12 lat. Przy ciepłej pogodzie należy go nakładać co 2-3 godziny – w tym celu wystarczy spryskać odsłoniętą powierzchnię skóry i pozostawić do wyschnięcia. Według zapewnień producentów DEET nie działa uczulająco oraz mutagennie. Jednakże zgodnie z dyrektywą Komisji Europejskiej (2010/51/UE z dnia 11.08.2010 r.), stosowanie środków zawierających DEET jest bezwzględnie zakazane w przypadku noworodków (do 2. miesiąca życia) oraz u kobiet będących w ciąży, ponieważ stwarza on ryzyko uszkodzenia płodu. Zastosowanie tego typu preparatów powinno być również ograniczone u dzieci, które nie ukończyły 12 lat. Zachowanie szczególnej ostrożności w miejscowym aplikowaniu preparatów, zwłaszcza na skórę noworodków, niemowląt i małych dzieci jest niezbędne ze względu na to, że skóra małych dzieci jest bardziej narażona na przenikanie przez nią substancji aktywnych, co może nieść za sobą różne działania niepożądane.
5) Oględziny skóry pod kątem kleszczy po przebywaniu na świeżym powietrzu.
Po powrocie z obszarów występowania kleszczy, w tym także z własnego podwórka, należy przeprowadzić oględziny skóry. Aby zobaczyć wszystkie części ciała, można użyć ręcznego lub pełnowymiarowego lustra. W szczególności warto sprawdzić następujące części ciała:
- pod pachami i w pachwinach,
- tył kolan,
- w uszach i wokół nich,
- wewnątrz pępka,
- we włosach i wokół nich.
Wszystkie treści na stronie zbadajkleszcza.pl są tworzone i publikowane online wyłącznie w celach informacyjnych. Nie mogą zastępować profesjonalnej porady medycznej i nie należy traktować jej jako porady zdrowotnej lub osobistej.
Źródła:
https://kidshealth.org/en/parents/lyme.html
https://www.childrenscolorado.org/conditions-and-advice/conditions-and-symptoms/symptoms/tick-bite/
https://www.webmd.com/children/what-to-do-if-you-find-a-tick-on-your-child
- Czym są nimfy kleszcza? Jak wyglądają? Czy są groźne? - 4 lutego 2022
- JAK WYGLĄDA KLESZCZ? JAK WYGLĄDA KLESZCZ WBITY W SKÓRĘ? - 24 stycznia 2022
- Kleszcze u człowieka – Objawy ukąszenia, jak postępować? - 2 stycznia 2022
Visitor Rating: 5 Stars
Visitor Rating: 5 Stars
Visitor Rating: 5 Stars