Ukąszenie przez kleszcza – co robić?

Większość ukąszeń kleszczy jest bezbolesna i powoduje jedynie niewielkie oznaki i objawy, takie jak zmiana koloru skóry, obrzęk lub reakcję zapalną.

Najważniejsze informacje na temat tego co należy zrobić po zauważeniu ugryzienia kleszcza:

• Usuń kleszcza szybko i ostrożnie. Użyj specjalnego przyrządu do usuwania kleszczy (najbezpieczniej) lub pęsety, aby chwycić kleszcza jak najbliżej skóry. Delikatnie wyciągnij kleszcza powolnym i równomiernym ruchem w górę. Unikaj skręcania lub ściskania kleszcza.  Do usunięcia kleszcza nie używaj wazeliny, lakieru do paznokci ani nie przypalaj kleszcza
• Umyj ręce i odkaź miejsce ugryzienia
• Wyciągniętego kleszcza warto zachować i poddać badaniu genetycznemu na obecność chorobotwórczych patogenów 

Gdzie na ciele kleszcze najczęściej gryzą ludzi?

Kleszcze preferują ciepłe, wilgotne obszary ciała.  Najbardziej preferowane przez nich obszary ludzkiego ciała to:

•  pachy i pachwiny
• owłosiona skóra głowy
• tylna część kolan
• wewnątrz  pępka
• wewnątrz i wokół uszu

Kiedy kleszcz dotrze do pożądanego miejsca, wgryza się w skórę i zaczyna pobierać krew. W przeciwieństwie do większości owadów, które gryzą człowieka, kleszcze zazwyczaj pozostają przez dłuższy czas przyczepione do ciała po ugryzieniu – nawet powyżej 10 dni. Jeśli kleszcz pozostanie niezauważony zazwyczaj odpada, choć zdarzają się przypadki, kiedy osoby ukąszone odnajdują zaschnięte kleszcze na skórze, które umarły w wyniku np. zastosowania dezodorantu.

Borelioza – niebezpieczna choroba przenoszona przez kleszcze

Borelioza to choroba zakaźna przenoszona przez kleszcze w której czynnikiem zakaźnym jest bakteria Gram-ujemna Borrelia należąca do rodziny Spirochaetaceae.  Średnica tej bakterii wynosi od 0,3 µm do 0,5 µm. Borrelia podlega częstym zmianom w materiale genetycznym DNA, poprzez co łatwo dochodzi do zmian budowy białek powierzchniowych (OspA, OspB), co znacząco utrudnia diagnostykę choroby u pacjentów. Bakteria borrelii namnaża się w wolnym tempie – co 8-20 godzin, podczas gdy wiele innych bakterii namnaża się co 20-30 minut, dzięki czemu Borelioza rzadko jest chorobą śmiertelną, choć wciąż potrafi być przewlekle bardzo wyniszczająca i niebezpieczna.

O ile dojdzie do zakażenia krętkami Borrelii w pierwszym stadium bakterie lokalizują się w miejscu wkłucia. W miejscu infekcji może pojawić się rumień, choć pojawia się on tylko u około 30% osób zakażonych. Błędnie uważa się, że jeżeli nie pojawi się rumień, nie doszło wówczas do zakażenia.

Krętki borrelii z biegiem czasu rozprzestrzeniają się po organizmie, atakując układ nerwowy oraz inne układy ciała.  Rumień może pojawić się po około 10 dniach, czasem zaś pojawia się dopiero po kilku tygodniach. Okres inkubacji boreliozy, czyli czas, który mija od ukąszenia do wystąpienia pierwszych objawów wynosi od kilku dni do nawet kilku lat.  Po tym okresie niestety niewielu pacjentów jest w stanie połączyć ukąszenie kleszcza z niepokojącymi objawami choroby. 

Rumień wędrujący Charakterystyczny objaw boreliozy

Rumień wędrujący jest najczęściej występującym objawem boreliozy. W Europie rozwija się w czasie od 10 dni do 6 tygodni.  W przypadku potwierdzenia przez lekarza występowania rumienia, podejmuje się decyzję o niezwłocznym podjęciu antybiotykoterapii.

Rumień wędrujący charakteryzuje się wystąpieniem na ciele okrągłej lub owalnej czerwonej zmiany. Rumienie posiadają stosunkowo różne kształty, zazwyczaj charakteryzuje się zwiększonym zaczerwienieniem po obwodzie, przez co jest przyrównywana często do tarczy strzelniczej z czerwonym ciemniejszym punktem w miejscu wbicia kleszcza. Należy jednak pamiętać, że nie każda zmiana w miejscu ukąszenia kleszcza jest rumieniem wędrującym.

Zazwyczaj w miejscu usunięcia kleszcza występuje reakcja zapalna w postaci zwykłego zaczerwienienia w miejscu ukłucia. Według ustalonych kryteriów medycznych przyjmuje się, że graniczną wartością dla rozpoznania rumienia jest zaczerwienienie o średnicy równej lub większej niż 5 cm, jednakże zdarzają się również  mniejsze zmiany o cechach klinicznych rumienia. To również stanowi podstawę do podjęcia antybiotykoterapii.

Gatunki Boreliozy w Polsce i Europie – jakie gatunki boreliozy występujące w Europie są zakaźne

Gatunkiem krętków wywołujących boreliozę jest gatunek Borrelia burgdorferi sensu lato. Na ten gatunek kleszcza składają się Borrelia burgdorferi sensu stricte, Borrelia afzeli, Borrelia spielmanii i Borrelia garinii. W Europie zachodniej Borrelia garinii i Borrelia afzeli odpowiadają za prawie 40% zakażeń.

W przypadku objawów skórnych (erythema migrans i acrodematitis chronicans atrophica), najczęściej stwierdzana jest B. afzelii,, zaś gatunkiem w największym stopniu odpowiadającym za wywoływanie zapalenia stawów jest Borrelia burgdorferi sensu stricte. W 2005 roku. niemiecki profesor Franz Rainer Matuschka odkrył gatunek Borrelia spielmani, który odpowiada za niewielką  część zakażeń. Inne zidentyfikowane dotychczas gatunki nie zostały wykryte u ludzi.

Moment ukąszenia przez kleszcza – kiedy dochodzi do wkłucia

Kleszcze przedostają się na ciało swojego żywiciela pozostając zazwyczaj niezauważone. Dzieje się tak pomimo tego, że kleszcz po przylgnięciu do skóry najczęściej rozpoczyna wędrówkę po ciele dawcy, aby znaleźć dobrze ukrwione, wilgotne oraz ciepłe miejsce. Częstym miejscem wbicia się kleszcza są miejsca ciała o miękkiej skórze takie jak pachwiny, doły kolanowe, owłosiona skóra głowy, usze i okolice intymne.

Ukąszenie przez kleszcza może długo pozostać niezauważone, bowiem wkłucie się kleszcza jest najczęściej całkowicie bezbolesne, ze względu na wydzielaną przez nie substancję znieczulającą i tamującą krwawienie. Szacuje się, że około 80% ofiar kleszczy w ogóle nie odczuwa momentu wkłucia aparatu ssąco-kłującego kleszcza.. Wielkość (ok. 0,8-1 mm) oraz waga kleszcza pozwalają mu na przebywanie w skórze bez pobudzenia narządów czucia w skórze człowieka.

Właściwie jedyny moment, kiedy możemy poczuć obecność kleszcza na skórze jest moment kiedy kleszcz zagnie włos w trakcie wędrówki po ciele. Dostrzeżenie tego zdarza się jednak niezwykle rzadko, zwłaszcza, że wielkość kleszcza przed napiciem się krwi jest bardzo niewielka. Przyczyną dla której jest to dodatkowo utrudnione jest to, że kleszcz zazwyczaj lokalizuje się w trudno dostępnych fałdach skórnych, gdzie może zostać przez dłuższy czas niezauważony.

Często już wbitego kleszcza pacjenci odkrywają w trakcie kąpieli. W dodatku wczesne formy stadialne kleszcza (larwy i nimfy) mają znikome zabarwienie lub są niemal bezbarwne, co dodatkowo utrudnia jego dostrzeżenie. Często napity kleszcz, bez wykorzystania odpowiedniego narządu optycznego oraz doświadczenia w obserwacji tych pajęczaków, kleszcz może zostać wzięty za zwykły strupek i po prostu zdrapany.

Jak szybko usunąć kleszcza po ukąszeniu

Szybkość z jaką uda nam się usunąć kleszcza ma znaczenie. W przypadku bakterii Borrelia niezwykle istotne jest jak najszybsze usunięcie kleszcza. Zazwyczaj musi upłynąć trochę czasu zanim przebywające w przewodzie pokarmowym kleszcza bakterie Borrelia namnożą się na tyle, aby przedostać się do aparatu ssąco-kłującego. Ponadto dłuższy czas kontaktu kleszcza z krwią ofiary, znacząco zwiększa szansę zakażenia.Dlatego bardzo ważne jest jak najszybsze, bezpieczne usunięcie kleszcza. W przypadku wirusa wywołującego odkleszczowe zapalenie mózgu do zakażenia może dojść natychmiastowo.

Długość picia krwi przez kleszcza zależy w znacznym stopniu od jego formy stadialnej rozwoju.  W przypadku larwy jest to zazwyczaj od dwóch do czterech dni, zaś w przypadku nimf i dorosłych osobników jest to od 5 do 10 dni. Po tym czasie, o ile kleszcz nie będzie zauważony, odpada od ciała żywiciela.

Sposób usunięcia kleszcza – w jaki sposób bezpiecznie usunąć kleszcza ze skóry

W profilaktyce zakażenia boreliozy i innych chorób odkleszczowych niezwykle ważne jest prawidłowe i szybkie usunięcie kleszcza.

Kleszcza nie należy wyciskać, wykręcać, ani próbować “udusić” za pomocą smarowania odwłoka olejem lub innymi substancjami jak spirtytus czy klej. Tego rodzaju postępowanie wiąże się ze znaczącym zwiększeniem ryzyka zakażenia ze względu na prawdopodobieństwo tego, że tak potraktowany pasożyt zwymiotuje lub wydali zakażoną ślinę do rany.

Ze względu na to, że dłuższy czas przebywania kleszcza w skórze wymiernie zwiększa ryzyko zakażenia, ważne jest jak najszybsze usunięcie kleszcza ze skóry. Kleszcza można usunąć przy pomocy wielu przyrządów, których duży wybór znajduje się w każdej aptece.  Kleszcza można też usunąć przy pomocy pęsety. Całą operację należy przeprowadzić delikatnie i z wyczuciem, aby nie uszkodzić kleszcza. Kleszcza należy chwycić przy samej skórze i delikatnie, ale stanowczo wyciągnąć. Trzeba przy tym uważać, aby nie spowodować urwania główki kleszcza. W aptece są również dostępne specjalne przyssawki, które umożliwiają bezpieczne usunięcie kleszcza przy wykorzystaniu podciśnienia. Miejsce po ukąszeniu kleszcza należy zdezynfekować przy pomocy środka odkażającego, a ręce umyć. Jeśli nie czujemy się na siłach, aby samodzielnie usunąć kleszcza – warto zgłosić się z tym zadaniem do lekarza.

Inne możliwości zakażnia niż ukąszenie przez kleszcza

Czy tylko kleszcze przenoszą boreliozę? Przed około 20 laty pojawiły się doniesienia o możliwości przenoszenia krętków Borrelia na ludzi przez muchy w USA. W Europie również są pewne poszlaki, które mogą wskazywać na możliwość zakażania ludzi w ten sposób, ale konkretnych wiążących dowodów w tej chwili brak. Większość naukowców odrzuca możliwość zakażenia człowieka krętkiem Borrelii przez osy, bąki i komary. Najprawdopodobniej, pomimo tego, że mają one możliwość kontaktu z ludzką krwią przy ukąszeniu, nie są odpowiednim wektorem, który umożliwia rozwój i odpowiednie namnożenie krętków Borrelii. Brak jest dowodów na to, że mogą one stanowić dla człowieka pod tym względem zagrożenie, najprawdopodobniej również z powodu niemożności osiągnięcia odpowiedniego, zakaźnego stadium przez krętki Borrelii.

W literaturze medycznej opisano ponadto jeden przypadek zakażenia w przypadku transfuzji krwi. Z tego powodu zabrania się zakażanym pacjentom oddawać krew. Jednak potencjalnie problem przetaczania zakażonej krwi istnieje, bowiem niewielu pacjentów w momencie oddawania krwi jest świadomych możliwości istnienia choroby. Testy serologiczne, które się wykonuje przy oddawaniu krwi, nie sprawdzają zakażenia krwi krętkami Borrelii. 

Nie stwierdzono do tej pory możliwości zakażenia poprzez jedzenie mięsa, w tym dziczyzny.

Badanie kleszcza  dlaczego usuniętego kleszcza warto poddać badaniu

Po usunięciu warto zachować kleszcza do badania genetycznego. Badanie kleszcza pozwala na potwierdzenie lub wykluczenia chorób odkleszczowych u badanego kleszcza. Ważne jest, aby badanie przeprowadzało zaufane laboratorium z dużym doświadczeniem, które przeprowadza badania metodą PCR Real Time. Kleszcza można wysłać z każdego miejsca w Polsce.

Badanie kleszcza można przeprowadzić w Laboratorium Blumed. Usługę można zamówić na stronie głównej poprzez wypełnienie odpowiedniego formularza oraz płatność online. Kleszcza należy zapakować i przesłać na adres Laboratorium przy ul. Klecińskiej 125 we Wrocławiu. Wynik jest udostępniany drogą mailową na podany w formularzu zamówienia adres. Wynik udaje się uzyskać w ciągu kilku dni roboczych, w maksymalnym terminie do 7 dni. Cena badania kleszcza zależy od zamówionego zakresu badania.

COPYRIGHT

https://www.nhsinform.scot/illnesses-and-conditions/injuries/skin-injuries/tick-bites

https://www.prevention.com/health/a27392774/tick-bite-pictures/

https://kidshealth.org/en/parents/tick-bites-sheet.html