Kleszcze – co powinieneś o nich wiedzieć
Kleszcze – małe, niepozornie wyglądające pajęczaki, które u wielu osób wywołują lęk. Czy słusznie? Wycieczka na łono natury zawsze niesie ze sobą ryzyko kontaktu z kleszczami. Mimo, że nie wszystkie przenoszą choroby groźne dla zdrowia i życia człowieka, to uznawane są za jedno z największych zagrożeń tej strefy klimatycznej. Czym są kleszcze i gdzie występują? Co robić po ukąszeniu i jak wyciągnąć kleszcza?
_____________
Gatunki kleszczy – kleszcz pospolity, kleszcz łąkowy, obrzeżek gołebi
Kleszcze są stawonogami i pasożytami zewnętrznymi ludzi oraz zwierząt, które przenoszą liczne patogeny (bakterie, wirusy, pierwotniaki). Żyją we wszystkich środowiskach – od mocno wilgotnych siedlisk, po stepy, półpustynie i pustynie. Planetę zamieszkuje ponad 800 gatunków kleszczy, jednak największe znaczenie epidemiologiczne w Europie Środkowej ma kleszcz pospolity. Jego rozwojowi sprzyja duża wilgotność i wysoka temperatura. Często występuje w okolicach roślin, takich jak czarna jagoda czy mech rokitnik.
Inny gatunek kleszcza spotykany w Polsce to kleszcz łąkowy, który przenosi babeszjozę u zwierząt. Nie jest potwierdzona rola tego rodzaju kleszcza jako wektora czynników zakaźnych u ludzi. W Polsce występuje także obrzeżek gołębi, którego żywicielem są gołębie i inne ptaki, np. wróble.
Budowa kleszcza – jak wyglądają kleszcze
Kleszcze to niewielkie pajęczaki z rzędu roztoczy. Istnieją dwie rodziny kleszczy: twarde i miękkie. Te pierwsze częściowo okryte są twardym pancerzem, a miękkie nie posiadają go wcale.
Dorosłe samce kleszcza osiągają około 2,5 mm długości. Z kolei samice są nieco większe – mają około 3, 4 mm długości. Po wyssaniu krwi żywiciela, ich wielkość kilkukrotnie się zwiększa. Kleszcze posiadają ryjkowaty narząd gębowy, który przystosowany jest do ssania płynów tkankowych oraz krwi. Uzbrojony jest także w ząbki, które są przydatne w utrzymywaniu się w skórze żywiciela.
_____________
Stadia rozwojowe kleszcza
Cykl życiowy kleszcza trwa około 2-3 lata i charakteryzuje sie 3 stadiami rozwoju
- larwa – ma około 0,5 mm i stanowi niewielkie zagrożenie dla człowieka; na jej ugryzienia najczęściej narażone są małe gryzonie; przenoszą niewielką różnorodność patogenów; dopiero w trakcie pierwszego posiłku pajęczak wraz z krwią pobiera wirusy i bakterie; po około 3 dniach larwy kleszczy odrywają się od żywicieli i zagrzebują pod korą lub w ściółce gdzie linieją, a następnie przechodzą w stadium nimfy,
- nimfa – ma około 1,5 mm długości i zazwyczaj żeruje na średnich ssakach; po około tygodniu odczepić się od żywiciela, aby przejść do kolejnego linienia i przemiany w dorosłego osobnika,postać dorosła – samice są nieco większe od samców i mają charakterystyczny, czerwony grzbiet z czarną tarczą.
Kleszcze wymagają co najmniej 3 żywicieli – jednego w każdym stadium rozwoju. Mimo stosunkowo długiego okresu życia, na człowieku lub zwierzęciu przebywają dość krótko – od 2 godzin do 7 dni.
_____________
Gdzie występują kleszcze
Kleszcze występują powszechnie na terenie całego kraju. Wbrew obiegowej opinii nie spadają na ludzi z drzew. Żyją w ściółce i w poszukiwaniu żywicieli wspinają się na krzewy i trawy, na wysokość od 20 do 70 cm. Występują w lasach, szczególnie liściastych i mieszanych o bogatym poszyciu. Często na granicy z polami uprawnymi, łąkach oraz na podmokłych obszarach porośniętych krzewami. Preferują miejsca obfitujące w roślinność oraz lekko wilgotne.
Miejscem bytowania kleszcza pospolitego są również skwery, parki czy ogródki działkowe. Występują na nizinach, ale także w górskich terenach do wysokości 1300 – 1500 m. n.p.m.
_____________
Okres aktywności kleszczy
Kleszcze zaczynają swoją sezonową aktywność, kiedy temperatura w ciągu doby przekracza od 5 do 7 stopni Celsjusza i jest wilgotno. Przebudzenie ze snu zimowego zaczyna się zwykle w marcu. Ich aktywność związana jest także ze zmianami temperatury w cyklu dobowym. Zwiększona jest w godzinach wieczornych i porannych, a najniższa w godzinach południowych, szczególnie w letnim okresie podczas upałów, gdyż przy wysokich temperaturach kleszcze ograniczają swoją aktywność. Z tego względu pierwszy szczyt sezonowej aktywności przypada na marzec-czerwiec, a drugi we wrześniu.
Z chwilą obniżenia średniej temperatury powietrza poniżej 5-7 stopni Celsjusza, aktywność kleszczy kończy się. W Polsce jest to zwykle październik i listopad. Jednak anomalnie występujące w przyrodzie mogą zaburzyć ich okres aktywności. Kleszcza można spotkać nawet w styczniu, jeśli temperatura będzie mu sprzyjać.
źródło: psseskarzysko, youtube.com
_____________
Ukąszenie kleszcza i jego skutki
Wiedza na temat tego, jak wygląda ukąszenie kleszcza pozwala szybko zareagować i wdrożyć odpowiednie leczenie. Do objawów ukąszenia przez pajęczaka jest rumień na około 2-3 cm, znajdujący się na około kleszcza, który utrzymuje się przez kilka dni. Jeżeli rumień powiększa się, a także przyjmuje kształt pierścieni konieczna jest konsultacja lekarska, gdyż może to być objaw boreliozy.
Skutkiem ukąszenia przez kleszcza mogą być także inne, poważne choroby. Nie należy ich bagatelizować, gdyż nieleczone mogą doprowadzić nawet do zgonu.
_____________
Choroby przenoszone przez kleszcze
Choroby przenoszone przez te pajęczaki są bardzo groźne dla człowieka i często trudno je rozpoznać. Najpopularniejsza to borelioza, jednak kleszcze przenoszą także inne choroby.
Kleszczowe zapalenie mózgu
To choroba ośrodkowego układu nerwowego, która prowadzić może do poważnych powikłań psychicznych i neurologicznych. Cechuje się grypopodobnymi objawami, a po nich następuje okres bezobjawowy.
Po tym czasie obserwuje się zapalenie mózgu oraz opon mózgowych. Tworzą się nacieki zapalne i przekrwienia, a także zmiany martwicze w ośrodkowym układzie nerwowym. Nawet po wyleczeniu pacjenta mogą wystąpić zaburzenia koncentracji czy nadmierna nerwowość.
Borelioza (choroba z Lyme)
Borelioza daje wiele niecharakterystycznych objawów, w tym może objawiać się: nudnościami, wymiotami, sztywnością karku, padaczką, upośledzeniem słuchu i psychozą, rozmaitymi objawami neurologicznymi, paraliżem, problemami z pamięcią, osłabieniem, bólami w różnych częściach ciała, reumatoidalnym zapaleniem stawów. Charakterystycznym objawem boreliozy jest rumień wędrujący, któremu zwykle nie towarzyszy ból ani uczucie swędzenia. Choroba atakuje także nerwy twarzowe, które odpowiedzialne są za prawidłową mimikę. Chory może mieć problemy z zamknięciem powieki lub opadającym kącikiem ust.
Boreliozę leczy się z pomocą antybiotyku podawanego zazwyczaj przez dłuższy okres czasu – najczęściej przez 3 tygodnie. W większości przypadków jest chorobą uleczalną, jeśli zostanie wykryta odpowiednio wcześnie – w przeciągu kilku miesięcy od ukąszenia. Następnie może przejść w stadium przewlekłe w którym wyleczenie jest o wiele trudniejsze.
Babeszjoza
To choroba, która może występować jednocześnie z boreliozą. Początkowo przebiega bez żadnych charakterystycznych symptomów. Objawy występują po około 6-tygodniowym okresie utajenia. Obejmują grypopodobne symptomy z okresowym wzrostem temperatury ciała i dreszczami, a także anemią hemolityczną. Niewydolność układu immunologicznego może doprowadzić nawet do śmierci pacjenta.
Anaplazmoza
Przebieg anaplazmozy oraz nasilenie objawów jest zmienne i niecharakterystyczne. W większości przypadków choroba ma bezobjawowy przebieg albo łagodny. Zazwyczaj występuje wysoka gorączka, bóle głowy, stawów i mięśni, dreszcze, nadmierne pocenie się oraz brak apetytu i ogólne osłabienie organizmu.
Ciężki przebieg choroby należy do rzadkości, jednak anaplazmoza przebiegać może jako sepsa z zaburzeniami czynności narządów. Leczenie polega na antybiotykoterapii i łagodzeniu objawowów.
Bartoneloza
Istnieje kilka typów choroby, w zależności od drogi dostania się patogenów do organizmu. W przypadku zakażenia przez kleszcze choroba charakteryzuje się nawracającą gorączką, która trwa od 1 do 3 dni. Towarzyszą jej zawroty i bóle głowy, a także bolesność goleni. Nawroty symptomów mają miejsce co 4-6 dni. Nasilenie ich maleje w miarę trwania choroby.
_____________
Co zrobić po ukąszeniu kleszcza – diagnostyka chorób odkleszczowych
Po ukąszeniu kleszcza, należy przede wszystkim niezwłocznie go usunąć, a miejsce ukłucia trzeba obserwować. Prawdopodobnie będzie tam odczyn zapalny i niewielkie zaczerwienienie. To naturalna reakcja po ukąszeniu owada i nie stanowi powodu do niepokoju. Miejsce należy uważnie obserwować przez następne kilka dni. Jeśli po kilku dniach ślad zniknął, prawdopodobnie był jedynie reakcją na ukąszenie. Jeżeli z czasem zaczerwienienie powiększa się, należy udać się do lekarza rodzinnego. W przypadku zdiagnozowania rumienia, mamy pewność, że doszło do zakażenia boreliozą.
_____________
Diagnostyka chorób odkleszczowych
W przypadku boreliozy najczęściej obserwowanym objawem jest rumień wędrujący i to na jego podstawie zazwyczaj diagnozuje się chorobę. Wykonanie badania w kierunku wykrycia boreliozy przez przesłanie krwi do laboratorium może okazać się zbędne, gdyż zwykle wykrycie przeciwciał przeciwko Borrelia we wczesnych stadiach zakażenia jest mało prawdopodobne.
W przypadku kleszczowego zapalenia mózgu, diagnostyka prowadzona jest dopiero w fazie zainfekowania układu nerwowego. Wtedy z krwi lub płynu rdzeniowo-mózgowego wykonuje się testy na obecność przeciwciał.
Babeszjozę wykrywa się za pomocą rozmazu krwi metodą Wrighta lub Giemsy. Oprócz tego stosuje się metody genetyczne, np. PCR, które umożliwiają identyfikację gatunku pasożyta, który wywołuje chorobę. Badania serologiczne z oznaczeniem przeciwciał IgM i IgG w surowicy krwi, wykonuje się uzupełniająco.
Pozostałe choroby odkleszczowe również diagnozuje się za pomocą wywiadu z lekarzem oraz badań diagnostycznych, m. in. rozmazu krwi, badań serologicznych, diagnostyki różnicowej.
W celu wykluczenia zakażenia warto wykonać badanie kleszcza. Badanie to pozwala na wykluczenie zakażenia bezpośrednio po ukąszeniu.
_____________
Jak chronić się przed kleszczami?
Aby uniknąć ukąszenia przez kleszcza, warto stosować się do kilku wskazówek:
- unikanie przebywania w zaroślach i wysokiej trawie,
- noszenie ubrań z długimi rękawami i nogawkami, najlepiej aby każda część ciała była zasłonięta; dobrym zabezpieczeniem są także kalosze,
- kleszcze łatwiej zauważyć na ubraniach w jasnych kolorach,
- używanie środka odstraszającego insekty,
- po pobycie na łonie natury, należy dokładnie obejrzeć całe ciało; kleszcze preferują ciepłe i cienkie miejsca na skórze, dlatego należy zwrócić uwagę w szczególności na brzuch, piersi, pachwiny oraz zagłębienia pod kolanem; u dzieci warto dokładnie sprawdzić szyję, głowę i linię włosów.
Szczepionka na odkleszczowe zapalenie mózgu
Szczepionka na kleszczowe zapalenie mózgu jest szczepionką inaktywowaną. Aby w pełni chroniła przez cały czas, należy przyjąć 3 dawki szczepienia pierwotnego, a potem dawki przypominające co 3-5 lat. W celu uzyskania ochrony w okresie aktywności kleszczy, wystarczy zaszczepić się wczesną wiosną lub zimą.
Szczepienia nie są obowiązkowe, ale zaleca się je określonym grupom zawodowym oraz osobom, które przebywają na obszarach endemicznych. Jest skuteczna w 95%.
Szczepionkę na KZM mogą przyjąć osoby dorosłe i dzieci od 1 roku życia. Istnieje jednak kilka przeciwwskazań do jej przyjęcia:
- >reakcja anafilaktyczna po podaniu pierwszej dawki,
- >ostra choroba przebiegająca z gorączką,
- >nadwrażliwość na jakikolwiek składnik preparatu.
_____________
Jak wyciągnąć kleszcza?
W przypadku znalezienia na skórze kleszcza, należy jak najszybciej go usunąć. Jego prawidłowe usunięcie w ciągu 24 godzin od ukąszenia, minimalizuje ryzyko zakażenia.
Usuwanie kleszcza warto wykonywać w jednorazowych rękawiczkach za pomocą pęsety lub haczyka na kleszcze. W pierwszej kolejności należy zdezynfekować skórę, np. spirytusem. Jeżeli w skórze pozostaną fragmenty kleszcza, można usunąć je za pomocą jałowej igły. W przypadku gdy nie uda się go wyciągnąć w całości, należy zgłosić się do lekarza. Przy usuwaniu kleszcza nie należy go niczym smarować, ponieważ owad może zwymiotować, a to spowoduje dostanie się patogenów do krwi.
Kleszcze powszechnie występują w środowisku i ich kontakt z człowiekiem zdarza się bardzo często. Pajęczaki te stanowią duże zagrożenia dla zdrowia, dlatego też warto wiedzieć jak skutecznie się przed nimi chronić i jak postępować w przypadku ukąszenia.
Źródła:
1. Borelioza i inne choroby przenoszone przez kleszcze w aspekcie narażenia zawodowego, pod redakcją Ewy Cisak i Jacka Zwolińskiego,
2. Borelioza w praktyce klinicznej, Anna Grzeszczuk, Joanna M. Zajkowska,
3. Choroby zakaźne i pasożytnicze, Robert Flisiak, Tom II,
5. Parazytologia i akaroentomologia medyczna, Antoni Deryło,
4. www.pulsmedycyny.pl/amp/choroby-odkleszczowe-rodzaje-objawy-881906,